Xiriirka u dhexeeya Ra’iisul Wasaare Abiy Axmed iyo Madaxweynaha Eritrea Isaias Afawerki ayaa sanadkii 2018-kii dad badan ka yaabiyay, balse waxaa jiro cadeymo kala duwan oo hadda muujinaya in saaxiibtimnmada labada hoggaamiye aysan ahayn sidii hore oo kale kadib heshiiskii Pretoria ee Abiy iyo kooxda Tigray.
Booqashadii bishii Nofembar 2018, Dr Abiy ee Asmara waxay farxad iyo rajo weyn ku abuurtay shacabka labada dal iyo dadka caalamka.
Xilligaas, ra’iisul wasaare Abiy Axmed ayaa yiri “wax badan ayaan ka aqaan Madaxweyne Isaias Afawerki, waxaana qiyaasi karaa inuu ixtiraam iyo jacayl gaar ah u hayo dadka Itoobiya,”ayuu yiri Abiy.
Madaxweynaha Eritrea oo aan waligiis soo bandhigin qoyskiisa ama qaab nololeedkiisa ayaa ku casuumay gurigiisa Ra’iisul Wasaaraha Itoobiya iyo wafdigiisa si ay ugu soo qaxweeyaan waqtigaas sida warbaahinta ay tabisay.
Dhankiisa, markii Madaxweyne Isaia uu 20 sano ka dib booqday Addis Ababa 15-kii bishii Luuliyo 2018 si weyn ayay u soo dhaweeyeen dadweynaha reer Itoobiya oo aan la filayn taasoo noqotay mid dad badan ay aad u hadal hayaan.
“Way igu adag tahay in aan cabbiro dareenkayga taariikh ayaa sameeynaynaa waxaa naga go’an in aan meel iska dhigo shirqoolka nacaybka, ciilka iyo burburka dhexdeenna lagu faafinayo, waa in aan diiradda saarnaa horumarka, barwaaqo iyo xasilloonida dadkeenna iyo dalkeenna” ayuu yiri Isaias, Madaxweynaha Eritrea oo khudbad u jeedinayay dadkii soo dhaweeyay.
Labadii sano ee ugu horreysay ee uu ra’iisul wasaare Abiy uu xilka hayay, waxay labada hoggaamiye Addis Ababa iyo Asmara ku kulmeen ugu yaraan 14 jeer.
10-kii bishii Diseembar sannadkii 2019, markii Abiy Axmed uu ku guuleeystay abaalmarinta nabadda ee Nobel Peace Prize, wuxuu sheegay doorka Madaxweyne Isias in uu muhiim u yahay heshiiska nabadeed ee labada dal.
“Waxaan abaal-marintan ku helay anigoo ka wakiil ah saaxiibkay nabadda, Madaxweyne Isaias, dagaalku wuxuu calaamad u yahay guul-darrida dhammaan ka qaybgalayaasha, colaaddu waxaa ay ragga ka dhigtaa kuwo aan naxariis lahayn” ayuu yiri.
Wax yar kadib markii Abiy uu helay abaalmarinta nabadda, labada hoggaamiye waxay isla markiiba abaabuleen ciidankooda si ay u weeraraan gobolka Tigray ee waqooyiga Itoobiya.
Heshiiskii Pretoria kadib, qaar ka mid ah taliyayaasha sare ee ciidamada labada dal ayaa sheegaya inay la dagaallameen kooxda TPLF iyagoo ah hal dhinac.
Dadka sida dhow ula socda arrintan ayaa sheegaya in dhammaadka dagaalka waqooyiga Itoobiya oo ay ku dhinteen dad badab kaas oo socday muddo labo sano ah, uusan raalli ka ahayn madaxweyne Isaias heshiiskii lagu gaaray magaalada Pretoria.
Diblomaasi sare oo u dhashay dalka Itoobiya si weyn u dhaliil xukuumadda Abiy Axmed ayaa sheegay in xairrirka labada mas’uul uusan ahayn markii horaba mid ku salaysan mabaadii’da iyo hannaan sharci, balse ujeeddadu ay ahayd in la burburiyo kooxda TPLF.
Danjire Cabdullaahi Aadan oo ah hoggaamiyaha sare oo ka tirsan Jabhadda Shacbiga Eritrea ayaa sheegay in xariirka Abiy iyo Isaias uu yahay “mid shaqsi ah” isaga oo tixraacaya xariirkii hore ee Isaias iyo Ra’iisal Wasaarihii hore ee Meles Zenawi.
Waxaa uu sheegay in calaaqaadka labada hoggaamiye uu ku salaysan yahay kooxda TPLF oo ay ku arkaan in ay yihiin cadow, balse aan ujeeddadu ahayn in la sameeyo xariir diblomaasiyadeed iyo mid dhaqaale oo caadi ah oo dhex mara labad dal.
“Waxaa jira arrimo waaweyn oo u dhexeeya Itoobiya iyo Eritrea sida xadaynta xuduudaha, heshiisyada dhaqaalaha iyo xiriirka, laakiin waxaas oo dhan kama aysan wad hadlin labada hoggaamiye. ayuu yiri diblumaasigaan.
“Qorshihii ahaa burburinta kooxda TPLF ayaa fashiliyay, cadaadiska Maraykanku ku hayo iyo caqabado kale ayaana sabab u ahaa arrinta” ayuu hadalkiisa sii raaciyay .
Heshiiska Pretoria nabad ee ay gaareen kooxda TPLF iyo dowladda Itoobiya qeyb kama ahyen Eritrea taas oo uu ka xumaaday Madaxweyne Isaias.
Xaaladda gobolka Axmaarada oo isku baddashay dagaal dhiig badan ku daatay kadib dagaalkii Tigreega ayaa ugu yaraan abuuray kalsooni darro soo kala dhex gashay labada hoggaamiye, sida ay ilo xog ogaal ah ay sheegeen.
Eritrea ayaa hore u tababartay oo hubaysay ururro ay ka mid yihiin Ginbota 7 iyo mucaaradka si ay xukunka uga tuuraan taliska TPLF.
Inkastoo madaxda Fano ay sheegeen in ay hubka iyo agabka kale ay ka helaan shacabkooda, isla markaana aysan wax gurmad ah ka oo ay siiso Eritrea, haddan arrintaas waxaa diiddan safiirkii hore ee Eritrea.
Danjire Iwunatu ayaa sheegay in aysan jirin cadeymo la taaban karo oo muujinaya doorka Eritrea ay ku leedahay colaadda gobolka Axmaarada.
Asrese Mare Damte, oo ah madaxa garabka siyaasadda Fano, ayaa BBC u sheegay in isha ugu weyn ee ay ka helaan qalabka iyo cunnada ay tahay gobolka iyo dadkooda ka baxsan dalka.
Dadka ka faalloda arrimaha gobolka ayaa qaba Eritrea aysan si cad u taageerin ciidamada Amxaarada balse uu jiro xariir ka dhaxeeya labada dhinac.
Waxaa jira cabsi laga qabo isku dhacyo dhexmari karo labada hoggaamiye, haddii dowladda Eritrea ay bilowdo inay taageero toos ah siiso ciidamada Amxaarada.
Hadalkii dhawaan ka soo yeeray Ra’iisul Wasaare Abiy Axmed ee ahaa helidda Dekedda Badda Cas ay Itoobiya ka hesho ayaa ka careysiiyay dad badan oo Eritrea u dhashay.
“120 milyan oo qof ma sii ahaan karaan badda la’aan” ayuu yiri Abiy oo ka hadlay Golaha Shacabka bishii Oktoobar ee sanadkii hore.
Xiligaas, dowladda Eritrea ayaa qoraal kooban oo ay soo saartay wasaaradda warfaafinta ku sheegtay in aysan dooneyn in la galo fagaarayaal looga hadlayo marinka badda iyo arrimaha la xiriira.
Madaxweyne Isaias oo la sheegay inuu leeyahay hammi ah inuu saamayn ku yeesho gobolka, ayaan weli jawaab rasmi ah ka bixin Abiy Axmed .
Danjire Iwunatu ayaa sheegay in hannaanka Abiy uu yahay mid aan horay loo arag, loona baahan yahay in arrintan si heer sare ah looga hadlo si loo ixtiraamo danaha labada dal.
“Nasiib darro, labada hoggaamiye ma lahan aragti dhaafsiisan awoodda shakhsi ahaaneed, arrimaha qaar waxaa ay keeni karaan xiisad aan loo baahnayn,” ayuu yiri, isagoo soo jeediyay in arrinta lagu xalliyo qaab dhismeedka sharciga caalamiga ah.
Danjire Cabdallaahiayaa dhankiisa sheegay in labada mas’uul ay suurtgal tahay in ay isku dhacaan hadii rabtaankooda uu is diido.
