Wasaaradda xanaanada xoolaha ee Somaliland ayaa sheegtay in Sacuudigu uu hakiyey xoolihii ka dhoofi jiray dekedda Berbera ee dalkaas loo iib geyn jiray.
Wasaaradda waxay ku wargelisay maxjarrada in dhoofinta xoolaha la hakiyey.
Wasiirka xanaanada xoolaha ee Somaliland Siciid Sulub oo la hadlayey TVga Horn Cable wuxuu sheegay in hakinta ay ka timid dhinaca Sacuudiga.
Hase yeeshee dawladda federaalka ee Soomaaliya ayuu dusha ka saaray in hakinta xoolaha. “Guul baan rajeynaynaa, dhinac walba hawshan waan kala xiriirnay, hawl degdeg ah ayaan filaynaa, iminkana shirar baan ku jiraa” ayuu yiri Siciid Sulub.
Ilo xog ogaal ah ayaa sheegaya in dawladda Sacuudigu ay u soo bandhigtay Somaliland in ay shahaado dhoofka xoolaha la xiriirta, oo ay soo saarto wasaaradda xanaanada xoolaha ee dawladda Federaalka, lagu dhoofin karo xoolaha laga qaadayo dekedda Berbera.
Wasiirka xanaanada xoolaha ee dawladda federaalka oo aan isku daynay in aan arrintan wax ka weydiinno ayeysan noo suurto galin in aan jawaab ka helno.
Ilaa hadda ma cadda muddada dhoofka xoolaha u hakadka ku jiri doono, laakinse waxaa laga cabsi qabaa in arrintan ay yeelato saamayn dhaqaale, maaddaama ganacsiga iyo dhoofka xoolaha uu ka mid yahay dhowrka ilood ee dhaqaalaha ugu badan uu ka soo galo dad badan oo si toos ah iyo si dadbanba ugu tiirsan.
Dhaqaaleyahannadu waxay qabaan in arrintan ay dhaawacayso dakhliga bulshada dhex wareega (Horizontal income) .
Ibraahim Siciid Yuusuf waa dhaqaaleyahan bare ka ah jaamacadda Hargeysa, wuxuuna BBC u sheegay isagoo soo xiganaya daraasad ay hore u samaysay hay’adda World Vision in xooluhu ay 65% ka yihiin wax soosaarka Somaliland, “iminkase 29% ayaa la lagu xisaabtamaa wax soo saarkaas, waxaana ugu wacan abaaraha daba dheeraaday iyo cudurkii Covid 19” ayuu yiri.
Inkastoo lacag ahaan aysan dawladdu qiimayn ku samayn misna Ibraahim wuxuu sheegay in wax soo saarka sannadihii u dambeeyey lagu qiyaasay 3.5 – 5 Bilyan oo Doollar, wax soo saarka xoolahana uu kaga jiro kaalin ah 29%.
“Arrintan waxay saamayn ku yeelanaysaa dakhligii soo geli jiray dabaqadda hoose. Sida ay dhigayso daraasaddii ugu dambaysay, waxay toos u saamaynaysaa ilaa 11 qof marka neefaka la keeno sayladda kuwaasoo ay ka mid yihiin qofkii neefka lahaa, Dilaalkii, Mallaal, Gees garaac oo Mallaalka ku xiran, bari qabad, macal qabad, kii cawska dhigayey, dawladdii casnhuurta ka qaadanaysay, gaadiidkii xoolaha rarayey. Waxaa ka dhalanaysa saamayn guri kasta taabanaysa” ayuu yiri Ibraahim Siciid.
Inkastoo aysan ahayn markii ugu horreysay ee la joojiyo ama la hakiyo dhoofka xoolaha, ayuu dhaqaaleyahankan sheegay in ay jiraan tallaabooyin horeba looga sii shaqeeyey oo lagu yaraynayo saamaynta ka dhalanaysa hal suuq oo lagu xiran yahay, taasoo keentay in la raadiyo suuqyo kale oo xoolaha loo dhoofiyo. Sannadkan ayuu ku tilmaamay inuu yahay kii xoolaha ugu badnaa ay ka dhoofeen Berbera.
“2.6 malyan oo neef ayaa sannadkan gudihiisa dhoofay. Inkastoo xoolahaas badankood oo lagu qiyaasi karo 80% ay u dhoofeen Sacuudiga, misna waxaa jira suuqyo kale oo ka mid ah dalalka khaliijka sida Cumaan oo xoolo loo dhoofiyey, laakin marnaba lagama maarmi karo suuqyada Sacuudiga” ayuu sii raaciyey.
Ibraahim wuxuu intaa ku daray in haddii amarka joojinta xoolaha uu muddo dheer qaato, ay markaa noqonayso in inta suuqyo kale lagu soo darayo, ama xajkaba laga gaarayo uu dhaqaaluhu si gaabis ah u socon doono.
Waxaa yar xogta ku saabsan dhaqaalaha rasmiga ah ee ka soo xarooda dhoofka xoolaha. Shan sano ka hor, mar ay BBC booqatay dekedda Berbera ayaa dhakhtarkii xoolaha ee dekedda ee xilligaas Dr. Axmed Xaaji Cabdillahi Ismaaciil wuxuu sheegay in dekedda Berbera laga dhoofinayo mowsimkii xajka ee sannadkaas xoolo gaaraya hal milyan iyo boqol kun oo neef oo loo dhoofinayo dalka Sacuudiga.
Xoolaha oo ka yimaada guud ahaan deegaanada Soomaalida degto ee geeska Afrika ayaa ka hor inta aanan la dhoofin waxaa la mariyaa baaritaan caafimaad oo adag, iyadoo dhiigga laga qaado xoolaha la geeyo sheybaar casri ah.
Magaalada Berbera ayaa waxaa ku yaalla ilaa saddex maxjar oo lagu baaro caafimaadka xoolaha nool, kuwaa oo ay shuraako ku yihiin ganacsato Soomaaliyeed iyo maalqabeenno carbeed.
