Burundi, oo ka mid ahayd dalalkii ciidamo ku deeqayey tan iyo markii la aasaasay AMISOM sanadkii 2007, ayaan hadda ka mid noqon doonin hawlgalka cusub ee Midowga Afrika ee Soomaaliya ee AUSSOM.
Arrin oo si weyn uga careysiisay xukuumadda Gitega, ayaa waxaa go’aankeeda leh madaxtooyada Soomaaliya, sida uu qoray wargeyska Africa Intelligence.
Waaberigii 27-kii Febraayo, ciidamo Burundian ah oo ka tirsan ATMIS (Hawlgalka Kumeelgaarka ee Midowga Afrika ee Soomaaliya) waxay u diyaar garoobeen dagaal. Iyagoo kaashanaya ciidanka Soomaaliya, waxay ka hortageen weerar ay kooxda Al-Shabaab ku qaaday degmada Balcad, oo 35km dhanka waqooyi-galbeed kaga beegan caasimadda Muqdisho.
Hase yeeshee, laba maalmood ka hor, kulan ka dhacay xarunta Midowga Afrika ayaa xaqiijiyay in joogitaanka Burundi ee Soomaaliya uu gabagabo ku dhow yahay, kadib 18 sano oo ay halkaas ka howlgalayeen.
Burundi kama mid noqon doonto hawlgalka cusub ee AUSSOM (Hawlgalka Taageerada iyo Xasilinta ee Midowga Afrika ee Soomaaliya), kaasoo ATMIS lagu beddeli doono 1-da Luulyo, iyadoo ciidamo Masar ka socda la filayo inay beddelaan Burundians.
Ciidamo yari iyo tartan siyaasadeed
Kulankii guddiga isku-dhafka ah ee ATMIS ee ka dhacay Addis Ababa 24-25 Febraayo, Burundi waxay wali rajaynaysay in laga qaybgeliyo AUSSOM. Sababta ugu weyn ee ay u danaynaysay waa dhaqaalaha ay ka hesho ciidamada ay Soomaaliya ku leedahay, iyadoo la sheegay in ciidamadeeda ku sugan ATMIS ay la daalaa dhacayaan mushaar la’aan gaaraysa in ka badan 10 bilood.
Sida ay sheegeen taliska ciidamada Burundi, tani waa tirada ugu yar ee loo baahan yahay si loo sugo amniga ciidamada, loona fuliyo hawlgallada iyo howlaha saadka. Laakiin qorshahan wuxuu kasoo horjeedaa yoolka Midowga Afrika ee ah in la dhimayo tirada ciidamada ilaa 1,100. Sidaas darteed, hawlgalka cusub waxaa laga dhimayaa guud ahaan ciidamada gaarka ah ee ATMIS oo hadda ah 17,600, loogana dhigayo 11,800.
Xogta ayaa sheegeysa in madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud uu sidoo kale door weyn ka ciyaaray isbeddelkan.
Isagoo tixgelinaya xiisadaha u dhexeeyay Soomaaliya iyo Itoobiya sanadkii hore, Xasan wuxuu markii hore doonayay in ciidanka Itoobiya laga saaro hawlgalka cusub, iyadoo lagu beddelayo ciidamada Masar. Arrintan waxay keentay in geedi-socodka xulashada dalalka ciidamo ku deeqaya uu noqdo mid siyaasadeysan, taasoo niyad-jab ku dhalisay diblomaasiyiinta Midowga Afrika.
Si kastaba ha ahaatee, kadib heshiisyadii Ankara ee la saxiixay bishii December 2024, oo dib u hagaajiyay xiriirka Addis Ababa iyo Muqdisho, waxaa la go’aamiyay in ciidamada Itoobiya ay sii joogayaan Soomaaliya iyagoo hoos imaanaya Midowga Afrika.
Xasan Sheekh, oo hore u ballanqaaday in Itoobiya iyo Masarba ka qaybqaadan doonaan hawlgalka cusub, wuxuu ugu dambeyn ka saaray ciidamada Burundi.
Maalgelin la sugayo
Masar, oo qorsheyneysa inay si gaar ah ciidamo ugu dirto Soomaaliya, waxay filaysaa inay hawlgalka ku biiriso 1,091 askari, kuwaasoo la wareegi doona aagga ay hore u joogeen Burundians ee gobolka Shabeellaha Dhexe, iyadoo saldhigga ugu weyn uu noqon doono magaalada Jowhar.
Wafdiga militariga Masar ayaa haatan ku sugan dalka si ay u qiimeeyaan goobaha saldhigyada. Ciidamada Masar loogama fadhiyo inay si toos ah ula falgalaan ciidamada Itoobiya, kuwaasoo sii joogi doona gobollada Gedo, Bakool iyo Bay.
Inta aan la shaacin qorshahan, taliyaha ciidanka Itoobiya, Jeneral Birhanu Jula, wuxuu 22-kii Febraayo heshiis kula saxiixday Muqdisho dhiggiisa Soomaaliya, Jeneral Odowaa Yuusuf Raage.
Heshiiskan wuxuu qeexayaa shuruudaha joogitaanka ciidamada Itoobiya ee Soomaaliya, hadday noqonayso kuwa hoos yimaada Midowga Afrika ama kuwa lagu keenayo heshiis gaar ah. Sidoo kale, wuxuu gogol-xaar u noqday booqashadii Ra’iisul Wasaare Abiy Axmed ee Muqdisho 27-kii Febraayo.
Inkasta oo qorshaha AUSSOM wali la dhameystirayo, maalgelintiisa ayaa dib u dhacday. Shir lagu qabanayo Doha bisha April ayaa lagu casuumay taageerayaal dhaqaale oo suurtagal ah, kuwaasoo ay ku jiraan Midowga Yurub, dalalka Khaliijka, iyo Turkiga.
Wadamada Yurub iyo Boqortooyada Ingiriiska ayaa muujiyay rabitaankooda ah in la dhaqan geliyo Qaraarka Qaramada Midoobay ee 2719, kaasoo dhigaya in QM ay dabooli karto ilaa 75% kharashaadka hawlgallada nabad-ilaalinta ee Midowga Afrika.
