Cilmi baaris dhowaan laga sameeyay magaalada Muqdisho ee caasimadda Soomaaliya ayaa muujineysa kororka xanuunka istaroogga ama faaligga kaas oo ku soo badanaya dadka.
Istaroogga ayaa ah xanuun ku dhufta maskaxda kaas oo u kala qeybsama labo qeybood oo kala ah in maskaxda uu dhiig ku furmo iyo nooca kale ee ah in dhiigga uu ka xirmo maskaxda.
Nooca dunida ugu badan ayaana ah marka maskaxda uu dhiiggu ka xirmo waana 85% guud ahaan caalamka.
Dhaqtar Maxamed Qalaf oo ku takhasusay daaweynta xanuunnada neerfaha kana howlgala Isbitaalka Erdogan ee hore loo oran jiray Digfeer – kana mid ah dhaqaatiirta hormuudka u ah cilmibaarista oo dhowaan lagu daabacay Somalia Turkiye Medical Journal (STMEDJ) – ayaa BBC-da u sheegay in muddooyinkii danbe ay soo badanayeen kiisaska la xiriira istaroogga.
Dhaqtarka ayaa sheegay in sababta ka dambeysa arrinkani ay tahay in dadka oo aanan helin wacyigalin ku filan oo ku saabsan xanuunkaan iyo in aysan ka taxadarin waxyaabaha kicin kara.
“Xanuunnada raaga oo soo badanaya, wacyiga oo yar owgeed, iyo dadkii oo aan daawooyinka sidii loogu talagalay aan u qaadaneyn ayaa sababta in xanuunnadu ay faafaan,” ayuu yiri dhaqtar Qalaf.
Dhaqtarka ayaa sidoo kale sheegay in xanuunkaan waxyaabaha kordhiya ay kamid yihiin dhiigkarka oo dadka qaba aysan daawooyinka u qaadan sidii looga baahnaa taas oo keeneysa in dhiiggu aad u kaco oo uu maskaxda ku dhufto.
Cilmi-baarista ayaa sidoo kale lagu soo bandhigay in maandooriyaha uu qeyb weyn ka qaato kicinta iyo in maskaxa oo uu ku dhufto dhiig.
“Arrinta labaad ee kicineysa ayaa ah maandooriyaha noocyadiisa kala duwan oo ay bulshadu u badan tahay, si gaar ah qaadka oo aad looga cuno Soomaaliya, tubaakada oo iyana noocyo kala duwan leh ayaa ka mid ah waxyaabaha kiciya istaroogga,” ayuu yiri Dr Maxamed Qalaf.
Waxa uu dhaqtarka sidoo kale xusay in isticmaalka khaldan ee daawooyinka ay qeyb ka yihiin waxyaabaha xanuunkaan kiciya sida cilmi-baaristaan lagu sheegay.
“Kaniiniga tramadol-ka, kaniiniyaasha iyo cirbadaha sida khaldan loo isticmaalo ayaa qeyb ka ah kiisaska aan aragnay kuwaas oo u badan dhalinyaro,” ayuu dhaqtarku BBC-da u sheegay.
Waxaa jira dad la nool xanuunno kale oo ay ka mid yihiin kolostaroolka, dadka la nool xanuunnada wadnaha, sokorta, dhiigkarka iyo dadkii uu horay ugu dhacay istaroogga ayaa waxaa aad ugu badan nooca istaroogga ee maskaxda uu xidid xirmo sida cilmi-baarista lagu sheegay.
Intii lagu guda jiray cilmi-baaristaan waxa ay dhaqaatiirtu sheegeen inay arkeen bukaanno badan oo qaba xanuunka istaroogga kuwaas oo ay xaaladdoodu aad u darneyd una baahan in la seexiyo isbitaal si loola tacaalo.
“Waxaa soo badanayay bukaannada isbitaallada tagaya kuwaas oo aanan ogeyn in ay qabaan xanuunka balse baaritaan kadib laga helayay xanuunka, mana jirto maalin aan bukaan la jiifin isbitaal,” ayuu yiri dhaqtarka.
Dr. Qalaf ayaan wax ka weydiinnay da’da dadka ay u badan yihiin xanuunka istaroogga waxa uuna yiri, “xanuunnada istaroogga markasta waxa ay u badan yihiin dadka waayeelka ah oo da’doodu ay ka weyn tahay 60-sano, qofka da’diisu marka uu weynaado waxaa ku soo badanaya xanuunnada raaga, taas ayaana keeneysa in ay u bataan waayeellada,” ayuu yiri Dr. Qalaf.
Dhanka kale dhaqtarku waxa uu sheegay in cilmi-baarista ay sameeyeen ay muujineyso inay jirto koror dhanka xanuunkaan ah oo ku soo badaneysa dhalinyarada, taasina ay ka dambeyso maandooriyaha iyo daawooyinka daroogo ahaanta loo isticmaalo, maaddaama aysan xamili karin xaddiga ay ka isticmaalayaan.
Dhaqtar Qalaf ayaa sheegay in cilmi-baaristaan ay la wadaageen bahda caafimaadka, isbitaallada, ururka dhaqaatiirta iyo wasaaradda caafimaadka Soomaaliya, iyadoo la qorsheynayo in la ballaariyo si loo gaarsiiyo guud ahaan Soomaaliya.
Faaligga ayaa ah xaalad aad u halis badan oo qofka noloshiisa baddaleysa, taas oo qofka ku keeneysa in uu curyaamo ama in uu dhinto. Calaamadaha lagu arko ayaana kamid ah in qofka uu hadalka ku xirmo, in lug iyo gacan ay dhacdo oo ay ka lumaan awoodihiisa, qallooc ku yimaada dhanka wajiga iyo in qofka isaga oo aan la fileyn uu koomo galo amaba dhinto.
